Thành phố thanh bình bên cạnh 1 tỷ tấn amiăng
Nhắc tới fibro xi-măng, hẳn nhiều người Việt sẽ thấy quen thuộc và nghĩ ngay tới những tấm lợp đã được sử dụng từ rất nhiều năm nay ở nhiều công trình xây dựng. Những tấm lợp bền, chắc, giá thành hợp lý tuy thường có màu xám không mấy... hấp dẫn. Nhưng có lẽ không nhiều người biết rằng, nguyên liệu để làm ra những tấm lợp này là amiăng trắng, một loại khoáng sản có nhiều nhất ở Nga, mà tỉnh Orenburg, nơi có thành phố Yasniy, là một trong những nơi có trữ lượng lớn nhất, với hơn 1 tỷ tấn.
Amiăng trắng đã được người Nga khai thác và sử dụng từ hơn 130 năm qua. Thời gian gần đây, đã nổi lên một số tranh cãi xung quanh việc, liệu loại sợi khoáng này có tác động tiêu cực đến sức khỏe của con người hay không. Để tìm hiểu vấn đề đó, chúng tôi đã tới Yasniy để mục sở thị việc khai thác, chế biến, sản xuất amiăng cũng như các sản phẩm từ amiăng.
Ấn tượng đầu tiên của chúng tôi là thành phố Yasniy rất thanh bình, môi trường trong sạch, và đặc biệt là đâu đâu cũng dễ dàng bắt gặp những công trình được xây dựng chủ yếu từ các vật liệu sử dụng amiăng, không chỉ các tấm lợp mái mà cả các tấm ốp bên ngoài các tòa nhà lớn, hoặc thậm chí cả những ngôi nhà ở làm gần như hoàn toàn bằng các tấm fibro xi-măng.
Điều thú vị là mặc dù thế nhưng thành phố không phải đâu đâu cũng một màu xám xịt, mà ngược lại rất nhiều màu sắc phong phú. Các tấm lợp và tấm ốp fibro xi-măng ở đây có nhiều màu sắc; thêm vào đó chính quyền còn huy động các họa sĩ vẽ nhiều bức tranh lớn trên các bức tường ngoài của các tòa nhà lớn, xen kẽ giữa những sắc màu của cây cối, tạo nên một vẻ sinh động rất độc đáo.
Tiếp chúng tôi, ông Andrey Holm - Tổng giám đốc Công ty Khoáng sản Orenburg, cho biết Yasniy là một thành phố 56 năm tuổi với dân số 20.000 người, trong đó 4.500 người là nhân viên của công ty Khoáng sản Orenburg hoặc các doanh nghiệp liên quan đến ngành amiăng. Thành phố này được thành lập với mục đích phục vụ cho khai thác amiăng trắng và là khu vực quân sự.
Theo ông Andrey, Nga hiện là một trong những nước tiêu thụ amiăng lớn nhất thế giới. Vì vậy các Bộ, Ban ngành liên quan đến sức khoẻ thực hiện rất chặt chẽ các kiểm định và quy định với ngành này. Mỗi năm có 2 đoàn kiểm tra tới nhà máy kiểm tra nồng độ bụi sợi trong không khí. Tại đây có hơn 500 công nhân đã làm việc trong ngành amiăng hơn 50 năm. Trong suốt quá trình hoạt động, công ty không tìm thấy bất cứ trường hợp nào bị ung thư do liên quan đến amiăng, và chưa một nhân viên hoặc người dân nào sống trong thành phố này bị nhiễm độc bởi amiăng.
Mỏ Orenburg đã làm việc với Việt Nam hơn 50 năm nay và Việt Nam là một trong những thị trường tiêu thụ lớn nhất. Các chuyên viên thường xuyên được cử sang Việt Nam để trao đổi kinh nghiệm, công nghệ nhằm bảo vệ sức khoẻ người lao động. Vật liệu amiăng xi-măng có độ bền rất cao, giá thành rẻ nên được nhiều người dân sử dụng. Ngoài chịu được độ ẩm cao, sản phẩm còn bền bỉ trong điều kiện khắc nghiệt như sương muối, độ mặn cao gần biển. Tuổi thọ trung bình của loại vật liệu này lên đến 50 năm. Việt Nam cũng đang sử dụng sản phẩm từ amiăng xi măng trong nhiều ngành nghề như chăn nuôi gia súc, nuôi trồng thuỷ hải sản với giá thành rẻ.
Nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe là chưa rõ ràng
Nhằm giải đáp những thắc mắc liên quan tới khía cạnh sức khỏe, chúng tôi đã gặp và trao đổi với đại diện Bộ Y tế Nga. Bà Koschenko Hatalia Alecxeevna - Phó vụ trưởng Vụ Khoa học, Phát triển Công nghệ và Quản lý Rủi ro Y sinh đối với sức khỏe – đánh giá cao việc Việt Nam đã dành nhiều thời gian cho việc nghiên cứu loại bỏ các bệnh liên quan đến phơi nhiễm amiăng.
Theo bà Koschenko, vấn đề mấu chốt cho tranh cãi về amiăng nằm ở việc amiăng là tên thương mại chung cho hai nhóm sợi khoáng hoàn toàn khác nhau. Trong khi nhóm amiăng amphibole (amiăng nâu và xanh) thường khu trú lại trong cơ thể thì nhóm serpentine (amiăng trắng) lại bị cơ thể đào thải rất nhanh. Vì vậy, chúng ta cần sử dụng phương pháp phân loại rõ ràng khi nghiên cứu ảnh hưởng của amiăng.
Liên Bang Nga là nước khai thác và sử dụng amiăng thuộc nhóm nhiều nhất Thế giới. Chính vì thế, Bộ Y tế rất quan tâm tới ảnh hưởng của loại sợi này tới sức khoẻ con người. Từ năm 2013, Bộ Y tế đã đưa ra chính sách loại bỏ bệnh liên quan đến phơi nhiễm amiăng áp dụng tới năm 2020 và sau đó nữa. Những nghiên cứu cho thấy rằng các ca bệnh liên quan đến phơi nhiễm amiăng đều do phơi nhiễm với amiăng trong thời gian dài với nồng độ quá ngưỡng cho phép. Liên Bang Nga hiện cho phép sử dụng amiăng trắng sau khi Bộ Y tế cho biết không có nguy cơ nào dẫn tới bệnh ảnh hưởng tới sức khoẻ con người nếu sử dụng có kiểm soát. Việc khai thác và sử dụng amiăng trắng luôn được kiểm soát sát sao và chặt chẽ.
Để làm rõ hơn vấn đề, chúng tôi tiếp tục có cuộc gặp với đại diện Viện Y học Lao động của Liên Bang Nga tại Moscow, là một trong những viện nghiên cứu lâu đời nhất thế giới, đã thành lập gần 95 năm. Giáo sư Rubtsova Nina Borisovna, Trưởng phòng nghiên cứu khoa học, cho biết, bằng cách liên kết chặt chẽ với cơ quan, tổ chức nghiên cứu chuyên sâu về ung thư, những nghiên cứu của Viện Y học Lao động chưa tìm thấy mối liên hệ nào giữa amiăng trắng và căn bệnh ung thư.
Còn theo Giáo sư Kovalevskiy Evgeniy Vilevich – Chuyên gia nghiên cứu khoa học cao cấp của Viện Y học Lao động Nga, tất cả các loại bụi trong không khí khi hít vào với liều lượng lớn đều có khả năng gây ung thư. Tuy nhiên, không phải cứ hít một vài sợi là có thể dẫn đến nguy hiểm mà còn tuỳ vào môi trường, liều lượng và hoàn cảnh cụ thể. Một số ca ung thư trung biểu mô xuất hiện là do những năm 50, nồng độ bụi sợi amiăng tại các nhà máy chưa được kiểm soát. Điều này dẫn tới nồng độ bụi rất cao. Tuy nhiên, hiện nay không nhà máy nào có nồng độ bụi cao như vậy nữa.
Đề cập đến sợi thay thế nhân tạo, giáo sư cho rằng khả năng gây ung thư không hề thấp hơn amiăng do có cấu trúc giống amiăng nâu và xanh. Các loại sợi này chưa được đưa vào nhóm nguy hiểm bởi chưa có nghiên cứu cụ thể về chúng. Viện Y học Lao động tỏ ra lo ngại khi các loại sợi nhân tạo này được sử dụng rộng rãi trong các ngành dân sự. Liên Bang Nga chỉ sử dụng amiăng xi-măng cho mục đích dân sự.
Theo yêu cầu của Bộ Y tế, viện đã thực hiện nghiên cứu và xác định amiăng không phải chất nguy hiểm. Để đảm bảo tính xác thực, Bộ Y tế cũng đã tự tổ chức nghiên cứu riêng về nguy cơ và số lượng người bị ung thư tại thành phố Uralasbest dù trước đó đã có nhiều cơ sở thực hiện nghiên cứu tương tự. Một đại diện từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã được mời tham gia trong nghiên cứu này. Là một nghiên cứu phức tạp và tốn thời gian, kết quả của nghiên cứu này sẽ có vào năm 2019.
Chất lượng cuộc sống được đảm bảo
Rời khu vực trung tâm Yasniy với những cao ốc văn phòng ốp amiăng xi-măng, chúng tôi đến thăm các khu nhà ở của người dân và nhân viên Công ty Khoáng sản Orenburg, do công ty trực tiếp xây dựng. Những ngôi nhà ở đây có mái nhà sử dụng tấm lợp amiăng xi-măng và tường sử dụng tấm phẳng amiăng xi-măng. Giá cho mỗi mét vuông nhà là 400 USD bao gồm nội thất (200 USD/mét vuông nếu không bao gồm nội thất). Thời gian để xây dựng một căn nhà chỉ mất 14 ngày. Thêm 7 ngày chạy đường điện nước và ga là người dân có thể vào ở. Dù có giá thành rẻ, thời gian xây dựng nhanh, các ngôi nhà rất vững chắc với khả năng cách nhiệt, giữ ấm tốt giúp chống chịu mùa đông lạnh giá của Nga.
Theo đại diện công ty, tấm lợp và tấm phẳng amiăng xi-măng được sản xuất không chỉ để đảm bảo chất lượng mà còn đảm bảo yêu cầu về thẩm mỹ. Tấm lợp được sản xuất với nhiều màu khác nhau, tấm phẳng lợp nhà được cắt theo nhiều hình dạng, phục vụ các nhu cầu đa dạng về thiết kế. Các chuyên gia, nhà khoa học Việt Nam trong đoàn công tác của chúng tôi khi tham quan những khu nhà này đều có chung nhận định, phương pháp và vật liệu xây nhà này rất thích hợp cho các vùng kinh tế còn khó khăn của Việt Nam, nhưng đáng tiếc là việc thay đổi tư duy trong xây dựng chưa dễ gì thay đổi được, nên cho đến nay amiăng xi-măng vẫn mới chủ yếu được sử dụng làm tấm lợp.
Chúng tôi cũng được tới thăm trung tâm điều dưỡng của thị trấn Yasniy. Sau khi kiểm tra sức khoẻ, người bệnh có thể được điều trị tại trung tâm hoặc được chuyển lên bệnh viện tuyến trên nếu bệnh nặng. Trung tâm có phòng chiếu laze điều trị bệnh ngoài da, hô hấp, tăng sức đề kháng; phòng mát-xa điều trị đau khớp, xương; phòng xông hơi; phòng điều dưỡng bằng bùn khoáng; phòng nha khoa; phòng mát-xa bằng tia nước; phòng mát-xa bằng bồn nước nóng; bể bơi.
Theo ông Ildar Kelmetiev – Bác sỹ trưởng Bệnh viện công khu vực Yasny, việc chăm sóc sức khỏe cho người dân và người lao động tại đây là rất tốt. Tỷ lệ tử của Yasniy là 625 người/100.000 người, thấp hơn 2 lần so với của cả tỉnh Orenburg là 1.325 người/100.000 người. Hiện nay cả tỉnh đang chỉ có 6 ca ung thư phổi và xét nghiệm cho thấy nguyên nhân không phải do amiăng mà là hút thuốc quá nhiều. Hàng năm, nhân viên tại đây đều phải có ít nhất 1 lần kiểm tra sức khoẻ bắt buộc. Kết quả được quản lý bởi Cơ quan kiểm dịch thuộc Bộ Y tế. Không một ca bệnh nào liên quan đến phơi nhiễm amiăng được tìm thấy.
Như vậy có thể thấy, amiăng xi-măng là một vật liệu đang chiếm vai trò quan trọng và còn có tiềm năng tăng trưởng hơn nữa, đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng của Việt Nam. Trong khi đó, những tác động của loại vật liệu này đối với sức khỏe con người vẫn cần những nghiên cứu kỹ lưỡng hơn. Mặt khác, những bằng chứng rất cụ thể ghi nhận được sau hàng thập kỷ qua cho thấy, ngay cả ở những “thành phố amiăng” như Yasniy, thì sức khỏe người dân và người lao động vẫn được đảm bảo rất tốt. Vì vậy, các cơ quan chuyên môn và các cơ quan quản lý cần tiếp tục nghiên cứu toàn diện hơn để có được những căn cứ vững chắc, làm cơ sở cho đề xuất cấm hay không cấm sử dụng amiăng trắng, hoặc kiểm soát việc sử dụng như thế nào để vừa đảm bảo phát triển kinh tế, tránh tác động tiêu cực tới các doanh nghiệp, vừa đảm bảo an toàn cho môi trường và sức khỏe.
