Mới đây, Đoàn công tác của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH,CN&MT) do ông  Lê Hồng Tịnh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban làm Trưởng đoàn đã đi nghiên cứu và làm việc tại tại Liên bang Nga nhằm trao đổi thông tin, kinh nghiệm về việc sử dụng amiăng trắng an toàn để có thêm cơ sở khoa học trả lời kiến nghị của các hiệp hội và doanh nghiệp về chính sách sử dụng dụng amiăng trắng của Việt Nam.

Cách ứng xử với amiang trắng của người Nga

Liên bang Nga là quốc gia đã có kinh nghiệm hơn 100 năm khai thác và sử dụng sợi amiăng trắng với rất nhiều nghiên cứu liên quan. Hiện nay, trên toàn lãnh thổ Nga đang có tới 38.000 người đang làm việc trong ngành công nghiệp khai thác và sản xuất các loại vật liệu từ amiăng trắng. Nga hiện là nước tiêu thụ amiăng lớn thứ hai thế giới. Tính theo đầu người thì mỗi người Nga sử dụng amiăng nhiều gấp 4 lần so với Việt Nam. Amiăng trắng của Nga được sử dụng trong nước và xuất khẩu tới 30 nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Sợi amiăng trắng ở Nga được khai thác tại 02 mỏ: Mỏ amiăng ở Thị trấn Asbest tỉnh Sverdlov và Mỏ amiăng ở Thị trấn Yasniy tỉnh Orenburg (cách Moscow 1478 km về phía đông nam và có biên giới với Kazakhstan).

Mỏ khai thác amiăng Orenburg.

Ông Lê Hồng Tịnh chia sẻ, đoàn đã đến thực địa tại Mỏ khai thác amiăng Orenburg; Nhà máy khai thác sợi amiăng và xưởng sản xuất tấm lợp fibro xi măng thuộc Công ty Khoáng sản Orenburg, làm việc với Bộ Công Thương Nga và một số cơ quan liên quan khác. “Chúng tôi vào Nhà máy sản xuất amiang trắng, thăm mỏ amiang trắng. Chúng tôi thấy rằng, cuộc sống của các công nhân và người dân ở đây cũng bình thường như các vùng mỏ khác. Các công nhân trong nhà máy thậm chí còn không đeo khẩu trang, bởi môi trường không khí được làm sạch tuyệt đối. Sản phẩm amiang được sử dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống như mái nhà, tường nhà, miếng ốp trang trí, đường ống nước… ".

Một khu dân cư được xây dựng bằng vật liệu amiang trắng tại Yasnyy

Thị trấn Yasnyy thuộc tỉnh Orenburg với dân số khoảng 20.000 người, trong đó 4.500 người là nhân viên của công ty Khoáng sản Orenburg hoặc các doanh nghiệp liên quan đến ngành nghề amiăng.

Ông Rustam Gilmuntdinov - Bác sỹ trưởng thuộc Công ty Khoáng sản Orenburg  cho biết: Trong 56 năm qua, chưa một nhân viên hoặc người dân sống trong thành phố này bị ung thư bởi amiăng, mặc dù khoảng cách từ Mỏ amiăng Orenburg tới khu dân cư rất gần, chỉ khoảng 10 km. Hiện tại, trong toàn thành phố có 6 người bị ung thư nhưng nguyên nhân không phải do amiang mà do lối sống, cách sinh hoạt, đa phần họ hút thuốc rất nhiều.

Ông Alexander Bolotov

Gặp ông Alexander Bolotov – Phó Giám đốc phụ trách kỹ thuật, người đã gắn bó với nhà máy sản xuất amiang Orenberg đã 37 năm. Năm nay ông 58 tuổi, có 3 con cùng theo nghề cha. Ông Bolotov cho biết, hàng năm, ông và các công nhân của nhà máy đều được khám sức khỏe định kỳ. Từ  khi vào nhà máy làm việc, dây chuyền công nghệ còn rất sơ khai đến nay phần lớn công việc đã được tự động hóa, khép kín, ông chưa từng thấy một công nhân nào bị ung thư.

Viện Y học Lao động Liên Bang Nga là một trong những viện nghiên cứu lâu đời nhất thế giới nghiên cứu về các bệnh nghề nghiệp. Đây là nơi nghiên cứu và ban hành hầu hết các tiêu chuẩn an toàn vệ sinh lao động của Liên Bang Nga. Các nghiên cứu của viện đánh giá an toàn vệ sinh lao động trên nhiều tiêu chí hoá lý. Việc sử dụng amiăng trắng an toàn và có kiểm soát là một chủ đề đã và đang được Viện tập trung nghiên cứu trong hơn 70 năm qua. Bằng cách liên kết chặt chẽ với cơ quan, tổ chức nghiên cứu chuyên sâu về ung thư, những nghiên cứu của Viện chưa tìm thấy mối liên hệ nào giữa việc khai thác và sử amiăng trắng có kiểm soát với căn bệnh ung thư.

Từ năm 2013, Bộ Y tế Nga đã đưa ra chính sách loại bỏ các bệnh liên quan đến phơi nhiễm amiang, và riêng với amiăng trắng, hiện chưa tìm thấy bất cứ nguy cơ nào dẫn tới các bệnh ảnh hưởng sức khỏe con người nếu sử dụng có kiểm soát.

Những thiệt hại khi cấm amiang trắng ai sẽ chịu?

Ở nước Nga, các sản phẩm sử dụng amiang trắng được sử dụng rộng rãi với các mẫu mã phong phú, đa dạng, đẹp mắt. Còn ở Việt Nam, những tranh cãi về amiang trắng nhiều năm qua đã khiến nhiều doanh nghiệp kinh doanh, sản xuất tấm lợp không dám mạnh dạn đầu tư, hoặc chỉ dám đầu tư cầm chừng nên sản phẩm rất đơn điệu, nghèo nàn. Để đảm bảo điều kiện an toàn trong sản xuất, lợi ích kinh tế của doanh nghiệp, người dân, Việt Nam cần sớm có câu trả lời dứt khoát với amang trắng để doanh nghiệp yên tâm đầu tư sản xuất, kinh doanh.

Dây chuyền sản xuất tấm lợp ở các nhà máy của Việt Nam đã được tự động hóa tối đa.

UBKHCN và MT của Quốc hội dẫn báo cáo từ các công trình nghiên cứu khoa học trên thế giới khẳng định amiang xanh và nâu gây ung thư còn amiang trắng thì an toàn nếu sử dụng một cách có kiểm soát. Đến thời điểm hiện nay, tất cả các công trình nghiên cứu khoa học vẫn chưa phát hiện được ca mắc bệnh nào liên quan đến amiăng trắng trên thế giới và tại Việt Nam.

Các nghiên cứu của quốc tế và Việt Nam đối với người lao động có tiếp xúc trực tiếp với amiăng trắng trong sản xuất và người dân sử dụng sản phẩm có amiăng trắng về các bệnh liên quan đường hô hấp và tuổi thọ với những người hoàn toàn không tiếp xúc với amiăng trắng đều cho thấy không có sự khác biệt.

Sợi amiang trắng được làm ướt trước khi đưa vào dây chuyền sản xuất.

Những nghiên cứu đầu tiên được thực hiện bởi các nhà khoa học Thuỵ Sỹ, Đức và Mỹ về độ bền các loại sợi khi xâm nhập vào cơ thể người cho thấy: tất cả các loại sợi đào thải lâu hơn amiăng trắng nhiều lần. Cụ thể: sợi amiăng trắng ở Canada mất 14 ngày để được đào thải; sợi amosite mất 466 ngày. Đối với các sợi thay thế, như: sợi gốm được đào thải trong 60 ngày, sợi aramid mất 90 ngày; sợi cellulose, loại sợi tự nhiên thuần túy mất tới 1000 ngày để đào thải. Từ đó, các nhà nghiên cứu khẳng định: nhân viên nhà máy giấy, gỗ còn phải đối mặt với nhiều nguy hiểm hơn công nhân làm việc tại nhà máy sử dụng amiăng trắng.

Theo thống kê sơ bộ, Việt Nam tiêu thụ khoảng 3,2% lượng amiăng trắng của toàn cầu (2012), nằm trong nhóm 10 nước tiêu thụ nhiều nhất. Việc nhập khẩu sợi amiăng trắng được sử dụng chủ yếu vào lĩnh vực vật liệu xây dựng, chiếm khoảng 90%, còn lại là các loại vật liệu chịu ma sát, dệt may, bảo ôn cho các nhà máy nhiệt điện…

Ước tính tấm lợp amiăng chiếm khoảng trên dưới 40 – 42% thị phần tấm lợp, mỗi năm cung cấp cho thị trường khoảng 80 - 85 triệu m2 và dùng khoảng 50.000 – 60.000 tấn amiăng trắng, doanh thu đạt trên dưới 1.800 tỷ đồng/năm. Tấm lợp có sử dụng amiăng trắng chịu được những điều kiện khắc nghiệt của thời tiết, tuổi thọ cao, giá rẻ chỉ bằng 1/3 giá tôn mạ màu loại dày 0.4mm, giá thấp hơn từ 40 - 50% loại tấm lợp sử dụng sợi thay thế. Tuy nhiên, từ năm 2014 đến nay xu hướng giảm (còn khoảng 32.000 tấn) do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Trên thực tế, ngành tấm lợp có sử dụng amiăng trắng đáp ứng được nhu cầu tấm lợp hàng năm cho bà con có thu nhập thấp. Không chỉ bền với các điều kiện thời tiết khắc nghiệt, với giá thành thấp, tấm lợp amiăng còn là mặt hàng phù hợp người dân nghèo vùng sâu, vùng xa, vùng bão lụt.

Qua khảo sát thực tế và các báo cáo cho thấy, loại tấm này đã góp phần hiệu quả vào các chương trình xóa đói giảm nghèo của Chính phủ, trong đó có Chương trình 135, chương trình xây dựng Nông thôn mới, chương trình thực hiện Quyết định 167 của Thủ tướng Chính phủ về hỗ trợ nhà cho người nghèo và gia đình chính sách. Ngoài ra, tấm lợp có sử dụng amiăng trắng cũng góp phần xây dựng nhà tạm để khắc phục nhanh chóng những hậu quả thiên tai như lốc xoáy, bão, lũ lụt hàng năm, đặc biệt là với người dân vùng miền Trung bão, lũ.

Hỗ trợ tấm lợp cho bà con chịu hậu quả mưa lũ ở Nghệ An.

Ông Lê Hồng Tịnh cho rằng, việc cấm amiăng trắng sẽ gây khó khăn về tấm lợp cho người dân có thu nhập thấp ở vùng khó khăn, vùng ven biển khi xây dựng nhà. Hiện chưa có vật liệu thay thế tương tự về giá thành và chất lượng, phù hợp với điều kiện chuyển đổi công nghệ của các doanh nghiệp. Nếu cấm sử dụng amiang trắng thì sẽ gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế vì amiăng trắng có mặt trong hơn 3.000 loại sản phẩm ở trong các ngành kinh tế, kỹ thuật. Việc cấm sử dụng amiang trắng cũng cần phải được xem xét dựa trên cơ sở của luật pháp. Bởi không có qui định nào cấm sử dụng amiang trắng mà chỉ coi đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

“Phải tính toán kỹ, công khai gánh nặng kinh tế cho đất nước nếu ban hành lệnh cấm sử dụng amiăng trắng trong sản xuất tấm lợp fibro xi măng trong bối cảnh đất nước còn nhiều hạng mục cần ưu tiên phát triển. Nếu cấm mà dân vẫn nhập lậu để dùng thì thiệt hại này ai sẽ chịu trách nhiệm?” – vị đại diện UBKHCN-MT nhấn mạnh./.